W naszej szkole opieką logopedyczną objęte są dzieci klas 1 - 3. Praca z logopedą ma na celu przede wszystkim usunięcie występujących u dziecka wad wymowy, usprawnianie aparatu artykulacyjnego, słuchu fonematycznego, pamięci słownej, analizy i syntezy. W przypadku dzieci najmłodszych prowadzone są ćwiczenia ułatwiające rozwój mowy.
Wszyscy uczniowie przechodzą badania logopedyczne, po których logopeda sporządza diagnozę. W razie potrzeby dziecko kierowane jest na badania laryngologiczne, foniatryczne lub ortodontyczne.
Poradnik dla rodziców:
Rozwój mowy dziecka
Rozwój mowy dziecka przebiega określonymi etapami, które mają swoje charakterystyczne cechy i określony czas pojawiania się .Dotyczy to również rozwoju wymowy. Wymowę poszczególnych głosek dziecko przyswaja sobie stopniowo, od najłatwiejszych do najtrudniejszych pod względem artykulacyjnym. Podaję za Kaczmarkiem kolejność pojawiania się głosek:
do 1 roku życia: a, e niekiedy i, m ,b, n, t, d, j
od 1 do 2 roku życia: i, y, e, a, o ,u, p ,pi, b ,m, n, t, d, ń, ś, k, ki, j
około 3-4 roku życia: i, y, e, ę, a, o, ą, u, p, b, m, pi, bi, mi, f, w, fi, wi, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, ki, gi, h, t, d, n, l, li, ł, j
pod koniec 4 roku życia: r
między 4 a 5 rokiem życia: sz, ż, cz, dż
Jak wynika z prawidłowości rozwoju mowy i wymowy o dziecku trzyletnim , które nie wymawia jeszcze w sposób dojrzały głoski r ,s, z ,c, dz nie powiemy, że mówi wadliwie, pomimo iż ta wymowa odbiega od normy. Jest ona typowa dla tego okresu rozwojowego. Od podanych norm wiekowych często występują odchylenia. Przyjmuje się, że do 5-6 roku życia proces kształtowania się wymowy powinien być zakończony.
Najczęstsze wady wymowy
Ze względu na nazwę głoski nieprawidłowo artykułowanej wady wymowy dzielimy na:
?Sygmatyzm- (seplenienie) to nieprawidłowa wymowa głosek dentalizowanych (s, z, c, dz, sz, ż cz, dż, ś¦ ź¦ ć¦ dź). Jest to najczęstsza wada wymowy u dzieci.
? Rotacyzm- to druga po seplenieniu najczęściej spotykana wada wymowy. Polega ona na nieprawidłowej artykulacji głoski r
? Kappacyzm- to nieprawidłowa realizacja głoski k
? Gammacyzm- to nieprawidłowa realizacja głoski g
? Wymowa bezdźwięczna- to wada wymowy polegająca na zastępowaniu głosek dźwięcznych bezdźwięcznymi, dotyczy to 13 głosek polskich: b-(p); bi-(pi); d-(t); z-(s); ż-(sz); ź-(ś), dz- (c); dż-(cz); dź- (ć); w- (f); wi- (fi); g- (k); gi- (ki).
Wady wymowy występujące do 5-6 roku życia mogą mieć charakter fizjologiczny, gdyż najczęściej związane są z nieukończonym rozwojem mowy i wymowy. Faktyczna wada wymowy występuje wtedy gdy proces kształtowania mowy jest zakończony
Najczęstsze przyczyny wad wymowy
1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego lub jego uszkodzenie
? nieprawidłowa budowa języka
? nieprawidłowa budowa podniebienia
? wady zgryzu (zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz, zgryz głęboki, zgryz skrzyżowany)
? anomalie zębowe w tym wymiana zębów
? skrzywienie przegrody nosowej
? przerost trzeciego migdałka
2. Nieprawidłowe funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego
? brak pionizacji języka
? niska sprawność języka, warg i żuchwy
? zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących struny głosowe
3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu (niedosłuch i wybiórcze upośledzenie słuchu)
4. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego
? zaburzenia analizy i syntezy słuchowej
? zaburzenia słuchu mownego
? zaburzenia kinestezji artykulacyjnej (dziecko wie jak brzmi określony dźwięk, ale nie ma informacji o ruchach swoich narządów mowy co uniemożliwia wykonywanie odpowiednich ruchów artykulacyjnych).
5.Czynniki psychiczne
? brak zainteresowania mową innych
? odczuwanie własnej artykulacji jako czynności męczącej i sprawiającej trudność
6. Czynniki społeczne
? nieprawidłowe wzorce
? brak stymulacji rozwoju mowy
? nieprawidłowa atmosfera otoczenia, głównie środowiska rodzinnego.
Zaburzona artykulacja może być spowodowana też nieprawidłowymi postawami rodziców . Tak samo niekorzystny wpływ mają postawy nadmiernie wymagające jak i nadmiernie opiekuńcze lub obojętne. Do utrwalenia nieprawidłowej wymowy mogą przyczyniać się rodzice, którzy nakazują dziecku niezgodnie z etapami rozwoju mowy poprawnie wymawiać określone głoski. Nadmierna opiekuńczość może ograniczać rozwój mowy (rodzice wyręczają dziecko lub stosują tzw mowę nianiek). Sporadyczne spieszczanie mowy nie grozi utrwaleniem u dziecka wad wymowy, ale stałe stosowanie tego sposobu komunikacji tak.
Kiedy terapia jest skuteczna?
Oprócz wielu czynników duże znaczenie w skuteczności terapii ma wiek dziecka.
Do 12-14 roku życia ruchy artykulacyjne ulegają zmechanizowaniu. Po tym okresie usunięcie wad wymowy jest trudne. Ważny jest również pozytywny stosunek dziecka do terapii i wykonywanych ćwiczeń.
Rodzice powinni w kontaktach z dzieckiem starać się mówić poprawnie, tak aby utrwalać umiejętności ćwiczone w gabinecie logopedycznym. Dla powodzenia terapii ważne jest więc, aby rodzice zachęcali dziecko do ćwiczeń, inicjowali rozmowy i zabawy w których ich pociecha będzie usprawniała aparat mowy i utrwalała umiejętności. Ćwiczenia powinny być prowadzone kilka razy dziennie po 5- 10 minut. Trzeba jednak pamiętać, że czas ich trwania należy dostosować do indywidualnych możliwości dziecka.
Bez aktywnej współpracy rodziców z logopedą i systematycznych ćwiczeń terapia prowadzona tylko w gabinecie logopedy nie będzie efektywna.
Propozycje ćwiczeń wykonywanych w domu.
U wielu dzieci mających trudności z artykulacją poszczególnych głosek w czasie badania logopedycznego stwierdziłam niską sprawność motoryczną aparatu artykulacyjnego: języka, warg i żuchwy. Dzieci mają trudności z unoszeniem języka do góry, ze swobodnym poruszaniem językiem wewnątrz i na zewnątrz jamy ustnej, ze ściąganiem i rozciąganiem kącików ust, szerokim otwieraniem ust czy swobodnym poruszaniem żuchwą. Często zdarza się, że gimnastyka narządów mowy wystarcza do zlikwidowania prostych wad artykulacyjnych .
Najczęściej dzieci mają problemy z artykulacją głosek dentalizowanych (s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź), głoski r oraz głosek wargowo–zębowych (w, f).
Przygotowałam zestawy ćwiczeń narządów mowy uwzględniając najczęściej występujące u Państwa pociech wady wymowy.
Ważne!!!
Przeprowadzając z dzieckiem ćwiczenia musicie Państwo pamiętać o kilku zasadach:
1. Rodzic ćwiczy razem z dzieckiem.
2. Prowadzić ćwiczenia w formie zabawowej.
3. Ćwiczenia powinny trwać krótko, około 5 minut, ale należy je powtarzać kilka razy dziennie.
4. Nie można prowadzić ćwiczeń w stanie napięcia mięśniowego.
5. Ćwiczenia powinny być wykonywane energicznie, ale wolno.
6. Początkowo należy ćwiczyć przed lustrem, ale później już nie. Dziecko musi się nauczyć odczuwania ułożenia narządów mowy także bez kontroli wzrokowej, tak jak to się dzieje w warunkach naturalnych.
7. Poszczególne fazy ćwiczenia powinny być zaznaczone przez utrzymanie narządu w jednym miejscu przez kilka sekund.
8. Dziecko należy zachęcić, a nie zmuszać do ćwiczeń.
Ćwiczenia usprawniające wargi – (przygotowują do wypowiadania głosek wargowych i wargowo-zębowych)
? Kilkakrotne wymawianie głoski u.
? Kilkakrotne wymawianie głoski i.
? Cmokanie.
? Gwizdanie.
? Granie na grzebieniu.
? Przenoszenie przy użyciu rurki skrawków papieru.
? „Burza w szklance wody” - dmuchanie przez rurkę w szklance z wodą.
? Ssanie wargi dolnej i górnej .
? Ściąganie i rozciąganie warg z rurką między zębami.
? Wciąganie powietrza ściśniętymi ustami.
? Przy otwartej buzi wciąganie wargi do środka jamy ustnej.
? Zamknąć usta i przesuwać je w lewą, a następnie w prawą stronę.
? Przy zaciśniętych zębach zwieranie i rozwieranie warg( zwarcie ma być silne, a rozwarcie możliwie największe).
? Łączenie w pary samogłosek i kilkakrotne powtórzenie każdej z nich: a- i -a – i; a-u a-u; u-i-u-i; i-a-i-a; i-u-i-u; u-a-u-a.
? Wymawianie samogłosek ustnych(a, u, i, y, o, e) przy zwartych szczękach.
Ćwiczenia usprawniające język -(przygotowują do wypowiadania głosek dentalizowanych, r, l ) szczególnie czubek oraz boki języka.
? Unoszenie języka do górnych zębów i opuszczanie go do dolnych.
? Dotykanie czubkiem języka każdego zęba szczęki i żuchwy.
? Wyciąganie języka na brodę i w kierunku nosa.
? Przesuwanie czubkiem języka po zewnętrznej powierzchni zębów.
? Oblizywanie warg podczas coraz szerszego ich otwierania.
? Przesuwanie grzbietu języka w taki sposób, by dotykał górnych zębów, jednocześnie czubek języka jest mocno przyciśnięty do wewnętrznej strony dolnych siekaczy.
? Wysuwanie języka przez zbliżone do siebie dolne i górne zęby, górne siekacze „skrobią” grzbiet języka.
? Wysuwanie język jak najdalej z ust i chowanie go jak najgłębiej do jamy ustnej.
? Przesuwanie czubka języka od zębów po podniebieniu jak najdalej w głąb jamy ustnej.
? Unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego i mocne dmuchanie.
? Ułożyć język w kształcie łopaty na wardze górnej, następnie wciągać go w głąb jamy ustnej tak, aby ślizgał się po powierzchni siekaczy, dziąseł, podniebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyjściowej.
? Ułożyć język w kształcie grotu na wardze górnej, następnie wciągać go w głąb jamy ustnej tak, aby ślizgał się po powierzchni siekaczy, dziąseł, podniebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyjściowej.
? Zlizywanie drobnych cukierków ze spodeczka.
Ćwiczenia usprawniające motorykę żuchwy
? Opuszczanie i unoszenie żuchwy przy zamkniętych ustach.
? Chwytanie dolnymi zębami górnej wargi
? Podsuwanie dolnej wargi pod górne zęby.
? Opuszczanie i powolne unoszenie żuchwy , język leży nieruchomo na dnie jamy ustnej, a wargi nie wykonują żadnych dodatkowych ruchów.
? Wysuwanie żuchwy do pozycji przedniej przy otwartych ustach i powrót do pozycji spoczynkowej.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego ( przygotowują do realizacji głosek ustnych i nosowych).
? Wykonywanie głębokich wdechów przez nos i wydechów przez szeroko otwarte usta (przy wydechu zacisnąć nos).
? Energicznie unosząc język i żuchwę do góry naciskać na podniebienie miękkie tyłem języka; początkowo ćwiczenie wykonywać wolno, następnie zwiększać szybkość ruchów języka i siłę nacisku na podniebienie miękkie.
? Kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz języku.
? Chrapanie na wdechu i wydechu.
? Wykrzykiwanie głośno, gwałtownie i krótko samogłoski a. Początkowo ćwiczyć przed lustrem, z ustami szeroko otwartymi, aby widzieć unoszenie się i opadanie małego języczka. Następnie można wykrzykiwać o, e, y, u, i (w takiej kolejności).
? Wciąganie policzków do wewnątrz jamy ustnej, a następnie rozluźniania ich.
? Dmuchanie przez usta – można nadmuchiwać balon, puszczać bańki mydlane, grać na organkach, gwizdanie za pomocą gwizdka .
Proszę pamiętać, że ćwiczenia mają być dla dziecka przyjemną zabawą, a nie nudnym obowiązkiem.
